Dina hiji peuting Si Kabayan diajak ngala roay ku
mitohana. Isukna, isuk-isuk bral ka haruma, rada jauh ti lemburna. Di jalan
taya nu ngomong sakemék-kemék acan, sumawonna Si Kabayan da puguh tunduheun
kénéh. Tuman héés nepi ka beurang, ari ieu isuk kénéh geus digugubrag dititah
hudang.
“Teu kaharti ku mitoha,” ceuk dina pikirna, Sakitu
geus kolot na aya kadedemes-kadedemes teuing kana dunya téh. Na keur naon dunya
ari lain keur nyenangkeun awak? Ari ieu kalah jadi hukuman. Keun sia geura
engké…”
Barang nepi ka huma pék ngala roay. Mitohana pohara
getolna. Ari Si Kabayan mah meueus-meueus randeg, meueus-meueus janteng, teu
kaur beubeunangan balas ngahuleng jeung ngarahuh bawaning sangeuk digawé.
Siga-sigana mah rada mumuleun Si Kabayan téh.
Luak-lieuk, béh karérét karung wadah roay. Jol aya
ingetan pikasenangeun. Gelenyu Si Kabayan imut.
“Mitoha! Mitoha!”
“Heuy!”
“Kula rék ka cai heula ieu mules beuteung. Bisi rada
lila, dagoan nya! Ati-ati mun mitoha ninggalkeun!”
“Heug! Ulah lila teuing baé.”
“Kumaha engké wé, da kasakit mah ari datang kawas
kilat, ari undur kundang iteuk.”
Bari ngomong téh mitohana tonggoy baé ngalaan roay teu
luak-lieuk. Si Kabayan sup asup kana karung wadah roay. Awakna dipurungkutkeun
bari ngareumpeukkan manéh ku roay nepi ka teu katémbong.
Barang bro mitohana ngabrukkeun roay kana karung,
dideuleu karung geus metung, ret ku manéhna dicakupkeun dipocong ditalian,
dijungjung-jungjung. “Duh beurat naker,” omongna. Geus kitu gék diuk ngadagoan
Si Kabayan.
Si Kabayan didagoan téh ambleng baé, sedeng poé geus
reup-reupan. “Naha Si Kabayan bet ambleng baé?” ceuk mitohana ngomong sorangan.
“Moal salah meureun terus balik da gering. Éta mah Si Kabayan, naha aya
mangkeluk. Benerna mah bébéja heula ka kolot, rék balik téh. Ieu mah léos baé.
Aya jelema.”
Rigidig karung roay dipanggul. Édas beurat naker,”
omongna. “didedet teuing, ieu mani teuas kieu. Bari dirampa-rampa karungna.
Barang datang ka imah, sok diteundeun di dapur dina
raranjangan. Tuluy dibuka beungkeutan karung téh ku mitoha awéwé, bari ngomong,
“Euleuh cukul pelak roay urang téh nya, mani sakieu lobana.”
“Hih, tacan kaala kabéh éta gé, da kaburu pinuh,
karungna leutik teuing,” jawab mitoha lalaki, “Kakara gé saparona meureun. Bari
étaeun, manéhna, teu ngadéngé Si Kabayan, kumaha geringna?”
“Baruk gering? Teu nyaho kaula mah. Panyana jeung
andika ka huma.”
“Puguh baé tadi isuk, tapi ti dituna balik ti heula,
nyeri beuteung.”
“Aéh-aéh, kutan! Cik manéhna ieu bantuan ngudulkeun
roay, bet beurat naker.”
Ana bro téh diudulkeun ku duaan, burulu roay bijil
sabagian da sereg dina liang karung. Ku sabab mereketengteng karungna dihantem
digeujleug-geujleug, na…ana boréngkal téh Si Kabayan ragrag kana raranjangan
morongkol. Mitoha awéwé ngajerit bawaning ku reuwas. Mitoha lalaki ngejat
mundur ka tukang awahing ku kagét.
Si Kabayan, “Hé, hé, hé, da capé!” Bari
balaham-béléhém.
“Si Bedul téh geuning Si Kabayan,” ceuk mitoha awéwé.
“Da capé, mitoha! Jeung ieuh, ku ngeunah dipunggu ku
mitoha téh.”
“Aya adat-adatan, na sia kitu peta ka kolot téh!” ceuk
mitoha awéwé. Ari mitoha lalaki léos baé ka imah. Haténa ngunek-ngunek ambek,
hayang males.
“Isuk mah anggeuskeun ngala roay téh jeung Bapa,
Kabayan! Sing bener ulah goréng polah kitu ka kolot pamali deuleu matak
doraka,” ceuk mitoha awéwé.
“Heug, moal mitoha.”
Isukna bral Si Kabayan jeung mitoha lalaki ka huma
deui. Datang-datang rétop metikan roay, garetol naker. Mitohana rét deui rét
deui ngarérét ku juru panon ka Si Kabayan. Si Kabayan tonggoy baé ngalaan roay.
Sigana mah inget kana papatah mitoha awéwé, éstuning junun ayeuna mah kana
gawéna téh.
Nempo Si Kabayan jongjon digawé, kuliwed les baé
mitohana téh. Si Kabayan mah terus baé ngalaan roay nepi ka karungna téa pinuh
pisan. Ret dipangrodkeun liang karung téh. Reketek ditalian.
“Na kamana mitoha bet euweuh? Moal salah ninggalkeu
meureun, keuheuleun kénéh urut kamari. Kajeun ah! Aing gé rék balik. Rék
digusur baé ieu karung téh, da teu kabawa dipanggul mah,” bari ngomong kitu,
bluk karung téh digulingkeun. Durugdug digusur.
“Kabayan! Kabayan!” Ceuk sora jero karung. “Ieu aing,
mitoha sia ulah digusur!”
Reg Si Kabayan eureun, “Ah puguh roay, roay!” Bari
gaplok dipeupeuh karung téh. Durugdug deui digusur.
“Kabayan! Bapa deuleu ieu, lain roay!”
Roay! Roay!” Bari terus digusur.
Barang datang ka dapur, gebrug ditinggangkeun kana
rarangjangan, “Ek!” Sora jelema nu titeundeut.
“Tah mitoha awéwé, roay sakarung!” Bari léos manéhna
mah indit ka cai.
Barang diudulkeun eusina, gurubug salakina ragrag bari
gegerungan. Awakna daronglak raraheut urut digugusur anu sakitu jauhna.
Pamajikanan teu kira-kira kagéteunana Tuluy diubaran ku cilebu. Meunang dua poé
mitoha lalaki teu bisa hudang-hudang acan.
Kacaturkeun di nagara Pasir Batang, Prabu Tapa Ageung
ti prameswari Niti Suwari kagungan putra tujuh, istri wungkul. Nu kahiji
kakasihna Purbararang, nu kadua Purbaéndah, nu katilu Purbadéwata, nu kaopat
Purbakanca, nu kalima Purbamanik, nu kagenep Purbaleuwih, nu katujuh Purbasari.
Ngaraos parantos sepuh, Prabu Tapa Ageung ngersakeun badé tatapa di leuweung.
Nu dicadangkeun ngagentos ngeuyeuk dayeuh ngolah nagara téh Purbasari lain
Purbararang, putra cikalna.
Prabu Tapa
Ageung : Anaking, Bapa téh geus ngarasa kolot,
kulantaran kitu Bapa rék tatapa di leuweung. Tuluy gaganti
Bapa téh anu ngolah ieu nagara nyaéta Purbasari.
Purbararang
: Tapi Pa? Naha lain abdi anu ngagentos Bapa téh? Lain abdi téh budak anu pangkolotna?
Prabu Tapa
Ageung : Bapa milih Purbasari kusabab Purbasari téh bangun
pisabareun, pibageureun, leuwih ti nu séjén. Kusabab kitu Bapa leuwih percaya
ka Purbasari dina ngolah ieu nagara. Pokona mah ieu kaputusan geus mutlak jeung
teu bisa dirobah deui
Tuluy Prabu
Tapa Ageung indit tatapa ka leuweung.
Purbasari
: Teu bisa kitu! Kuring teu narima! Kuring salaku budak cikal ngarasa dihina
jeung asa ditincak hulu ku adi bungsu sorangan. Pokona kuring nu bakal ngolah
ieu nagara. Purbasari, manéh indit…!!!
Purbasari
diusir ti Karaton jeung dipiceun ka Gunung Cupu.
Kacaturkeun di Kahyangan, Guruminda putra déwata
cikalna, titisan Gurian Tunggal ngimpén gaduh garwa anu sarupa jeung Sunan
Ambu.
Guruminda
: Ambu, abdi bieu ngimpén gaduh garwa anu sarupa jeung Ambu.
Sunan
Ambu : Jung
geura téangan pijodoeun hidep anu sarupa jeung Ambu. Tapi ulah
torojongan, anggo heula ieu raksukan… Lutung…!!!
Janggelek Guruminda rupa jadi lutung katelah Lutung
Kasarung.
Kocap deui di nagara Pasir Batang… Niti Suwari ngersakeun haying tuang daging
lutung. Tuluy nitah Aki Panyumpit pikeun néangan lutung ka leuweung.
Niti Su wari
: Léngsér! Kuring téh haying dahar daging lutung.
Aki
Panyumpit : Mangga juragan.
Di leuweung…
Aki
Panyumpit : Ka mana nya
lutung téh? Meni ka sepi euweuh sasatoan pisan ieu leuwung téh?
Aki Panyumpit geus pegat pangharepan. Barang rék
muang, dina tangkal peundeuy bet kabeneran manggih lutung keur
guguntayangan. Barang rék disumpit, lutung téh nyoara.
Guruminda :
Eh, Aki bet kaniaya. Ulah disumpit! Kuring téh rék ngaku bapa pulung ka Aki.
Hayang betah di dunya, hayang nyaho nu ngaranna karaton.
Aki
Panyumpit : Ih bisa
ngomong lutung téh! Heg atuh ari kitu mah, sok geura turun!
Lutung Kasarung dibawa ka Karaton. Tapi barang rék
dipeuncit, taya pakarang anu teurak, teu bias dirogahala.
Niti
Suwari
: Aya naon Léngsér, asa rariweuh katingalina!
Aki
Panyumpit : Ieu lutung
meni ka hésé dipeuncitna, na kumaha atuh ieu téh Juragan?
Niti
Suwari
: Pasrahkeun wé ka anak kami, sugan butuh keur pibujangeun.
Eta lutung téh dipasrahkeun ka Purbararang.
Purbararang keur ngagembrong ninun barang Lutung Kasarung nyampeurkeun. Tuluy
koloprak téh taropong Purbararang murag ka kolong Balé.
Purbararang
: Cing lutung, pangnyokotkeun taropoong di kolong Balé!
Tuluy éta taropong téh dicokot. Ari béréwék téh
dibebekeun jadi lima, sor disodorkeun ka Purbararang.
Purbararang
: Jurig lutung! Taropong Aing sabogoh-bogoh dibebekeun! Léngsér! Teu sudi Kuring mah, anteurkeun Si
Lutung ka Purbasari di leuweung!
Tuluy Lutung dianteurkeun ku Aki Panyumpit ka
Purbasari di leuweung.
Aki
Panyumpit : Neng, ieu
lutung pamasihan Purbararang kanggo pibujangeun
Purbasari
: Eh, Léngsér, geuning si Tétéh téh aya kénéh adilna, sanajan lutung ogé teu
kunanaon, tamba keueung di leuweung. Hatur nuhun béjakeun ka si Tétéh.
Aki
Panyumpit : Mangga Néng.
Caturkeun di sisi leuweung, Purbasari ngagolér dina
palupuh sabebek, di hateup welit sajalon. Lutung Kasarung ngangres ninggal
kaayaan putri anu sangsara.
Guruminda
: Deudeuh teuing Putri téh nalangsa pisan. Kuring rék neneda ka Sunan Ambu,
neda sapaat para Bujangga, niat misalin meungpeung Purbasari saré kénéh.
Raksukan digedogkeun, bray baranang siga béntang,
kakasépan Guruminda kahiangan, Panejanan tinekanan, sajiadna katurutan. Jleg
ngajenggleg karatonna leuwih agréng ti nagara. Tempas saré Purbasari jadi kasur
tujuh tumpang, disimbut sutra Banggala, disumpal ku benang emas. Janggelek
Guruminda jadi lutung deui..
Purbasari
: Ya Allah, naha jadi karaton ano agréng leuweung téh? Alhamdulillah ieu
kanikmatan téh meni ka ajaib.
Kabeungharan jeung kamulyaan Purbasari di gunung
kasampir-sampir ka nagara Pasir Batang. Purbararang tambah sirik. Rupa-rupa
akal dikotéktak, sangkan aya alesan keur ngarah Purbasari.
Purbararang
: Awas manéh Purbasari! Urang bakal ngancurkeun sagalana!
Rupa-rupa ékol Purbararang, antukna PUrbasari diajak
pangeunah-ngeunah olahan, paloba-loba samping, pageulis-geulis rupa. Tapi
rahayat jeung jaksa mutus teu weléh Purbasari nu unggul.
Tungtungna Purbararang ngajak pakasép-kasép
beubeureuh. Sakasép-kasépna lutung moal ngéléhkeun sagoréng-goréngnana manusa.
Purbararang
: Purbasari, ayeuna manéh bakal éléh kusabab beubeureuh kuring mah manusa ari
manéh mah beubeureuhna ngan lutung!
Purbasari ngan bisa cicing rumasa éléh, tenggekna kari
saketokeung di teukteuk. Tuluy Lutung Kasarung ngagedogkeun raksukanana, baranyay
hurung janggelek jadi Guruminda deui.
Purbararang
: Indrajaya, paéhan éta lutung jadi-jadian, beubeureuh si Purbasari!
Indrajaya ngamuk, tapi teu bisa majar kumaha,
kaungkulan kadigjayaanna.
Indrajaya
: Ku Aing paéhan sia!
Dina ahirna, Purbasari ngadeg Ratu
di nagara Pasir Batang jadi prameswari Guruminda. Ari Purbararang jadi
pangangon. Indrajaya dihukum jadi pangarit. Nagara Pasir Batang jadi maju dina
pamaréntahan Purbasri jeung Guruminda.
kabayan